Historijat
Stoljetna opstojnost komorskog sistema
Povijesno iskustvo kazuje, da su komore, kao oblik udruživanja privrednika, posebno trgovaca, bankara i zanatlija, bile od velikog značaja za ukupan društveno-ekonomski razvoj svake zemlje. Ovakva udruženja u Evropi javljaju se polovinom desetog stoljeća nove ere, a određene oblike takvog udruživanja, poznavala je i antika.
Iz srednjovjekovnog razdoblja je očuvano puno dokaza snažne privredne i trgovačke aktivnosti, ali ne i nedvosmislenih znakova udruživanja trgovaca i obrtnika na teritoriji sadašnje Bosne i Hercegovine. U tom periodu nastale su širom Evrope cehovske zajednice.
U balkanskim zemljama pod osmanskom vlašću, udruženja trgovaca i zanatlija, poznata su kao esnafi. O snazi nekadašnje sarajevske esnafske republike, govori i činjenica, da je ona proizvodila više od četiri stotine različitih predmeta i trgovala diljem prostranog carstva, te sa važnim susjednim centrima kao što su: Beč, Trst, Dubrovnik, Solun, Ankona i dr…
Ove činjenice nepobitno govore da je u nekim oblicima komorsko djelovanje na ovim prostorima bilo prisutno mnogo ranije od vremena kojeg mi danas računamo kao početak nastanka komora u BiH i Sarajevu.
Prve ideje o osnivanju savremenog udruženja trgovaca i zanatlija, javljaju se u Sarajevu, početkom osamdesetih godina 19. stoljeća odmah nakon stabiliziranja austrougarske okupacione vlasti.
Izbori za Trgovačku i obrtničku komoru za Bosnu i Hercegovinu organizirani su 20. januara 1909. godine. Prva, konstituirajuća, skupština Komore održana je 14. septembra te godine, a poslovanje i organizacija administracije povjerena je pravnom savjetniku Bečke trgovačke i obrtničke komore, dr. Hermannu Sauteru. Za predsjednika Komore izabran je bankar Nikola Berković, za potpredsjednika, Ješua D. Salom, također bankar, te Ahmetaga Ramić, kazandžija.
O temeljitosti, ozbiljnosti i stručnosti s kojom su sarajevski i bosanskohercegovački privrednici pristupili organiziranju rada Komore i njenom aktivnom odnosu prema ekonomskim tokovima, te donošenju zakona i propisa, zorno pokazuju aktivnosti kojima je dat prioritet, kao što su: obrazovanje i stručno usavršavanje, uređenje kafedžijskog obrta, upotreba kantara i kantar-terezije u javnom prometu, a predložena je i zakonska osnova za donošenje mjeničnog zakona.
Propast Austro-Ugarske i nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, donio je velike promjene u svim oblastima života. Ipak, očuvan je kontinuitet rada i Trgovačko-obrtničke komore i pored niza teškoća da se komora konstituiše tokom ratnih i poslijeratnih zbivanja.
Trgovinsko-obrtnička komora za BiH u Kraljevini SHS/Jugoslaviji nastavlja djelovanje do 1932. godine, odnosno do formiranja industrijskih i zanatskih komora u Sarajevu i Banjoj Luci.
Te godine izvršena je tranzicija i utemeljen novi model komorskog sistema sa mrežom banovinskih trgovinsko-industrijskih i zanatskih komora.
Na temelju člana 393. i 394. Zakona o radnjama, Ministarski savjet Kraljevine donio je u avgustu 1932. posebnu Uredbu o trgovinskim industrijskim i zanatskim komorama. Nakon donošenja Uredbe o komorama, otvoren je postupak formiranja po dvije banovinske komore i to: trgovinsko-industrijske sa sjedištem u Sarajevu i Banjoj Luci, te zanatske, takođe, u Sarajevu i Banjoj Luci, koje su zamijenile dotadašnju Trgovačku i obrtničku komoru za BiH.
Za banovinske komore, koje po svom teritorijalnom obuhvatu i sadržaju rada pripadaju modelu regionalnih asocijacija, propisano je da pod trgovinsko-industrijske komore potpada trgovina i novčarstvo, ugostiteljstvo, pomorstvo, riječno brodarstvo i saobraćaj, te industrija i brodogradnja, rudarstvo i topioničarstvo. Oblast zanatstva sa svim strukama je data u nadležnost zanatskih komora. Članstvo u komorama bilo je obavezno za sva privredna društva.
U novonastalom okruženju, za trgovinsko-industrijske i zanatske komore u Sarajevu i Banjoj Luci, ali i privredu okupiranog prostora Bosne i Hercegovine, nastaje težak i složen ratni period koji traje do maja 1945. godine, odnosno do poraza fašističkog režima i oslobođenja BiH i drugih krajeva nove Jugoslavije od okupacionih snaga.
Odmah po oslobođenju Sarajeva, već 15. aprila 1945. sastaju se članovi Udruženja industrijalaca u Sarajevu. Trgovinsko-industrijska komora Sarajevo u poratnoj godini nastojala je svoju aktivnost djelotvorno usmjeriti na rad privrednih udruženja, ali i na obnavljanje industrijskih i drugih preduzeća.
Prvi propis u formi rješenja kojim se Zanatska komora u Sarajevu preimenuje u „Zanatsku komoru za Bosnu i Hercegovinu“ nova vlast donijela je 25. aprila 1946. Područje njenog djelovanja je historijski teritorij NRBiH.
Drugi propis o spajanju područja trgovinsko-industrijskih komora Bosne i Herecegovine, donesen je 23.12.1946. godine. Propisom je ustanovljeno da Trgovinsko-industrijska komora u Sarajevu postaje Trgovinsko-industrijska komora za Bosnu i Hercegovinu, čije se djelovanje proteže na područje cijele NRBiH. Istom Uredbom (član 3.) ukinuta je Trgovinsko-industrijska komora Banjoj Luci nad kojom je provedena likvidacija. Imovinu, prava i obaveze Banjalučke komore preuzela je Trgovinsko-industrijska komora za Bosnu i Herecegovinu.
Donošenjem propisa o uspostavi Zanatske komore za BiH i Trgovinsko-industrijske komore za BiH, te imenovanjem organa, u NRBiH je konstituisan jedinstven komorski sistem za cijelo njeno područje.
Polovinom 1948. godine u Sarajevu je formirana i ispostava Trgovinske komore FNRJ. Zadatak Trgovinske komore Jugoslavije u BiH svodio se na registraciju izvoznika, izdavanje dokumenata iz oblasti vanjske trgovine, unapređenje privredne propagande i dr. Neposredno ili istovremeno sa organiziranjem ispostave Trgovinske komore FNRJ u Sarajevu, Vlada NRBiH donijela je Uredbu o ukidanju Trgovinske i industrijske komore za BiH u Sarajevu, sreskih i gradskih privrednih udruženja trgovaca, kao i drugih privrednih udruženja. Trgovinsko-industrijska komora za BiH stavljena je u likvidaciju, a njena imovina oduzeta i preimenovana u „opštenarodnu imovinu“.
Vlada NRBiH je sa Rješenjem o ukidanju Zanatske komore za BiH istovremeno donijela Uputstvo o zanatskim komorama, izboru i radu njihovih prvih skupština.
Uputstvom je uspostavljen novi sistem i mreža zanatskih komora u BiH. Mrežu zanatskih komora uz zanatsku komoru Narodne Republike Bosne i Hercegovine NRBiH, činio je veći broj sreskih zanatskih komora, među kojima su Sreska zanatska komora Sarajevo i Gradska zanatska komora Sarajevo.
Od 1950. na području BiH formiraju se strukovne privredne komore: zanatska, trgovinska, ugostiteljska, poljoprivredna, komora za industriju, rudarstvo i saobraćaj itd.
U strukovnim privrednim komorama je bilo obavezno članstvo kako na nivou NRBiH, tako i u pripadajućim sreskim komorama. Jedini izuzetak slobodnog članstva bio je u Komori za industriju, rudarstvo, građevinarstvo i saobraćaj NRBiH.
Njihova je uloga bila da pružaju stručnu pomoć i da podstiču svoje članove – preduzeća da blagovremeno donose planove razvoja, ali i da organima za planiranje i drugim organima sreza/grada Sarajeva prenesu zahtjeve i prijedloge privrede vezane za društvene planove i mjere ekonomske politike kojim se obezbjeđuju uslovi privređivanja i investiranja u privredi.
Misija sarajevskih strukovnih privrednih komora završena je na prelazu 1961/1962. i to u fazi uspona ukupnog društveno-ekonomskog razvoja grada/sreza/regije Sarajeva, kada reformski ekonomski procesi u osnovi poprimaju karakteristike relativno uspješne faze razvoja.
Početak većih promjena u sistemu bh. komorske organizacije i njihove misije u privredi, nakon 10-togodišnjeg funkcionisanja strukovnih komora, utemeljen je donošenjem saveznog Zakona o udruživanju i poslovnoj saradnji u privredi (2.7.1960.) a nešto kasnije i Zakona o obrazovanju jedinstvenih privrednih komora (29.5.1962.).
Na temelju saveznog zakona, u BiH je uspostavljen sistem i mreža jedinstvenih privrednih komora za nivo republike odnosno srezova koja će, uz neke naknadne unutrašnje teritorijalne promjene (smanjenje broja srezova i njihovo ukidanje), ostati na snazi do 1990., kada je utemeljen tržišni model od sedam privrednih komora regija i Privredna komora BiH.
Zakonom o obrazovanju jedinstvenih privrednih komora (»Službeni list FNRJ«, broj 22/62, od 30. maja 1962. godine), utvrđeno je da se dosadašnje komore i savezi komora iz oblasti privrede i zadružni savezi, osnovani za teritoriju Federacije, narodnih republika ili za područje srezova, spajaju u Saveznu privrednu komoru, republičke privredne komore, odnosno sreske privredne komore.
Prema tome, sa stupanjem na snagu tog zakona, prestale su funkcionisati strukovne komore za pojedine grane ili oblasti privrede i ustupile su mjesto privrednoj komori kao cjelini. Analogno tome, sa danom 26. decembra 1962. godine, konstituisana je Privredna komora Sreza Sarajevo, na čelu koje se nalazio predsjednik Komore, Danilo Štaka, potpredsjednik Ratko Radulović i sekretar Komore Hakija Muftić. Formirana Komora pokrivala je područje bivšeg Sreza Sarajevo, i egzistirala je do 1963. godine.
Privredna komora kao asocijacija privrede se aktivno uključila u procese za sprovođenje reforme privrednog sistema. Neposredni zadaci odnosili su se na izvršenje preračuna svih efekata i ocjena promjena u privrednom sistemu, te na rezultate poslovanja i položaj preduzeća.
Drugo, veoma aktualno pitanje koje proizlazi i koje se proteže u cijelom periodu provođenja reforme jeste uspostavljanje neposrednijih dugoročnijih odnosa između proizvodnih i prometnih organizacija.